عطر درمانی (یا رایحه درمانی یا آروماتراپی) یک شیوه‌ی درمانی جامع است که از عصاره‌های گیاهان طبیعی برای ارتقای سلامتی و تندرستی استفاده می‌کند و گاهی به آن روغن درمانی گفته می‌شود. آروماتراپی از روغن‌های معطر به صورت دارویی استفاده می‌کند تا سلامت بدن، ذهن و روح را بهبود بخشد. این روش، هم سلامت جسمانی و هم عاطفی را افزایش می‌دهد.
رایحه درمانی هم به عنوان یک هنر و هم به عنوان یک علم تلقی می‌شود. اخیرا رایحه درمانی در زمینه‌های علمی و پزشکی شناخت بیشتری به دست آورده است.
عطر درمانی از چه زمانی شروع شده است؟
بشر هزاران سال است که از رایحه درمانی استفاده می‌کند. همان‌طور که در مطلب «تاریخچه عطر» گفته شد، فرهنگ‌های باستانی در چین، هند، مصر و جاهای دیگر، اجزای گیاهی معطر را در رزین‌ها (صمغ‌ها)، مرهم‌ها و مواد مومیایی و روغن‌ها ترکیب می‌کردند. از این مواد طبیعی برای مقاصد پزشکی و مذهبی استفاده می‌شد. آنها هم دارای مزایای جسمی و هم روانی بودند.
تقطیر اسانس‌ها به ایرانیان در قرن دهم نسبت داده می‌شود، اگرچه ممکن است این عمل مدت‌ها پیش از این مورد استفاده قرار می‌گرفته است. اطلاعات مربوط به تقطیر اسانس در قرن 16 در آلمان منتشر شد. پزشکان فرانسوی در قرن 19 توانایی بالقوه‌ی اسانس‌ها را در درمان بیماری‌ها تشخیص دادند.
در قرن نوزدهم پزشکان بیشتری پدیدار شدند و بر استفاده از داروهای شیمیایی تمرکز کردند. با این حال، پزشکان فرانسوی و آلمانی هنوز نقش گیاهان طبیعی در درمان بیماری‌ها را به رسمیت می‌شناختند.
اصطلاح «آروماتراپی» توسط عطرساز و شیمیدان فرانسوی «رنه موریس گاتفوسه» (René-Maurice Gattefossé) در کتابی که در این زمینه نوشت و در سال 1937 منتشر شد، ابداع شد. او قبلا خواص درمانی اسطوخودوس را در درمان سوختگی کشف کرده بود. مبحث این کتاب درباره استفاده از اسانس‌های روغنی در درمان بیماری‌ها می‌باشد.
رایحه درمانی چگونه کار می‌کند؟
رایحه درمانی از طریق حس بویایی و جذب پوست با استفاده از محصولاتی مانند آنچه در زیر گفته شده، انجام می‌شود:
پخش‌کننده‌ها، اسپریتزرهای معطر (ترکیبی از آب و روغن معطر که گاهی موادی مانند حلال نیز به آن اضافه می‌شود)، افشانه یا اسپری، نمک‌های حمام، روغن‌های بدن، کرم یا لوسیون برای ماساژ یا استفاده موضعی، دستگاه بخور صورت، کمپرس سرد و گرم، ماسک‌های خاک رس.
از این محصولات می‌توان به تنهایی و یا به صورت ترکیبی استفاده نمود.
تقریبا صد نوع اسانس در دسترس می‌باشد. به طور کلی، مردم از مشهورترین این روغن‌ها استفاده می‌کنند.
اسانس‌ها به صورت آنلاین و نیز در فروشگاه‌ها موجود است. اما باید توجه داشته باشید که حتما از یک تولیدکننده معتبر خرید نمایید تا مطمئن باشید که یک محصول با کیفیت و صد در صد طبیعی خریداری کرده‌اید. چون نباید حاوی مواد افزودنی یا مواد مصنوعی باشد.
هر اسانس دارای مجموعه‌ای از خواص، کاربردها و اثرات درمانی منحصر به فرد است. ترکیب اسانس‌ها مزایای بیشتری را نسبت به تک‌تک آنها به صورت مجزا ایجاد می‌کند.
مزایای عطر درمانی
عطر درمانی مزایای زیادی دارد. از جمله:
- مدیریت درد
- بهبود کیفیت خواب
- کاهش استرس، آشفتگی و اضطراب
- تسکین مفاصل دردناک
- درمان سردرد و میگرن
- کاهش عوارض جانبی شیمی درمانی
- سهولت زایمان سخت
- مبارزه با باکتری، ویروس و یا قارچ
- بهبود هضم غذا و گوارش
- بهبود مراقبت‌های تسکینی
- افزایش ایمنی
ادعاهای اثبات نشده
شواهد علمی برای آروماتراپی تنها برای برخی مناطق محدود مطرح شده است. تحقیقاتی برای تاثیر استفاده از رایحه درمانی در درمان بیماری‌های آلزایمر، پارکینسون و بیماری‌های قلبی وجود ندارد.
بیماری‌هایی که ممکن است درمان شوند
عطر درمانی پتانسیل درمان بسیاری از بیماری‌ها را دارد؛ از جمله:
آسم، اختلال خواب، احساس خستگی و ضعف مداوم، افسردگی، التهاب و سوزش، نوروپاتی محیطی، مسائل قاعدگی، آلوپسیا (ریزش موی سکه‌ای یا منطقه‌ای)، سرطان، اختلال نعوظ، آرتریت یا التهاب مفاصل، یائسگی
محبوب‌ترین روغن‌های رایحه درمانی
طبق اعلام انجمن ملی آروماتراپی جامع، محبوب‌ترین اسانس‌ها عبارتند از:
مریم‌گلی مرموک، درخت سرو، اکالیپتوس، رازیانه، گل شمعدانی، زنجبیل، گل بی‌مرگ (گل خشک)، اسطوخودوس، لیمو ترش، علف لیمو، پرتقال ماندارین، نرولی (اسانس بهار نارنج)، نعنای هندی (گیاه پچولی)، نعنای فلفلی (سوسنبر)، بابونه رومی، گل رز، رزماری، درخت چای، علف خس‌خس (گیاه وتیور)، گل یلانگ یلانگ.
شما می‌توانید از روغن‌های اساسی (اسانس‌ها) در روش‌های مختلفی استفاده کنید. به عنوان مثال، آنها را به لوسیون بدن یا روغن‌های حامل (یا پایه) اضافه کرده و سپس آنها را به صورت موضعی بمالید. سعی کنید تونر صورت، شامپو یا نرم‌کننده را با روغن‌های ضروری یا همان اسانس‌ها تقویت نمایید. یا آنها را با صابون مایع، خمیر دندان یا دهانشویه ترکیب کنید. همچنین می‌توانید روغن‌ها را در یک اتاق پخش و یا اسپری کرده و یا آن را در وان حمام بریزید.
اثرات جانبی
استفاده از بیشتر اسانس‌ها مطمئن و بی‌خطر است. اما برخی اقدامات احتیاطی وجود دارند که بایستی هنگام استفاده از آنها انجام دهید؛ همچنین باید از عوارض جانبی آن آگاه باشید، به‌ویژه اگر از داروهای تجویزی استفاده می‌کنید.
اسانس‌ها را به طور مستقیم روی پوستتان نزنید. همیشه از یک روغن پایه برای رقیق کردن این روغن‌ها استفاده کنید. به یاد داشته باشید که قبل از استفاده از اسانس‌ها، یک تست پچ پوستی (Patch Test) انجام دهید. از آنجایی که اسانس مرکبات ممکن است پوست شما را در برابر نور خورشید حساس‌تر کند، در صورت قرار گرفتن در معرض نور، بایستی از این روغن‌ها اجتناب کنید.
کودکان و زنانی که باردار یا شیرده هستند باید از اسانس‌ها با احتیاط و زیر نظر پزشک استفاده کنند. همچنین بایستی از مصرف برخی روغن‌ها خودداری نموده و هرگز اسانس‌ها را نبلعید.
عوارض جانبی استفاده از اسانس‌ها عبارتند از:
ضایعات پوستی مانند جوش، حمله‌های آسمی، سردرد، واکنش‌های آلرژیک و ایجاد حساسیت، سوزش پوست، حالت تهوع
در صورت داشتن تب یونجه (یا آلرژی التهاب مخاط بینی)، تنگی نفس، بیماری صرع، فشار خون بالا، اگزما و یا پسوریازیس، با احتیاط از اسانس‌ها استفاده نمایید.
و اما نکته‌ی مهمی که باید توجه داشته باشید
همان‌گونه که به دنبال دانستن طرز استفاده‌ی اسانس‌ها هستید، به این نکته نیز توجه کنید که روغن‌های مختلف و روش‌های استفاده از آنها چه تاثیری روی شما می‌گذارند.
همیشه قبل از شروع هرگونه درمان آروماتراپی با پزشک خود مشورت کنید. به یاد داشته باشید که رایحه درمانی در واقع یک درمان مکمل است و هیچ‌گاه به معنای جایگزینی آن با هیچ‌یک از برنامه‌های درمانی تأیید شده توسط پزشک نمی‌باشد.