تاریخچه عطر

استفاده از عطر به هزاران سال پیش بر می‌گردد. نمونه‌هایی از عطر در مصر باستان، امپراتوری روم، بین‌النهرین و امپراتوری ایران کشف شده است. از عطرها برای بهداشت و تمیزی و همچنین در مراسم و جشن‌ها و به عنوان نمادی از اشرافیت استفاده می‌شد. در اینجا به بررسی تاریخچه عطر در فرهنگ‌های سراسر جهان می‌پردازیم.

تاریخچه عطر در سرتاسر جهان

مردم در طول سالیان سال از عطر به طرق مختلف استفاده کرده‌اند. قبل از اینکه عطر، جزئی اصلی در صنعت مد باشد، از آن برای تشخیص اشراف استفاده می‌شد. در بسیاری از فرهنگ‌ها، تنها طبقات بالای اجتماع به محصولات معطر دسترسی داشتند؛ چون این‌گونه محصولات گران بوده و به‌سختی به‌دست می‌آمدند.

اولین عطرساز ثبت‌شده، یک زن شیمیدان به نام تاپوتی (Tapputi) بود. داستان‌هایی در مورد او بر روی یک لوح گلی در بین‌النهرین یافت شده است که مربوط به هزاره دوم قبل از میلاد است. در طول قرن‌ها، تمدن‌های مختلف از رایحه‌ها و عطرها با روش‌های جالبی استفاده می‌کردند.

مصر باستان

عطر در جامعه‌ی بلند پایه‌ی مصر از اهمیت بالایی برخوردار بود. در حقیقت، اساطیر مصری حتی خدای نِفِرتِم (Nefertem) را به‌عنوان ارباب عطر یاد می‌کنند. او اغلب در حال حمل نیلوفرهای آبی ترسیم شده که عنصر رایجی در عطرهای کهن بودند.

مصری‌ها با تقطیر مواد طبیعی و با روغن‌های غیر معطر، عطر تولید کردند. مشهورترین رایحه‌ها از گل‌های محلی، میوه‌ها و چوب‌های معطر گرفته شده بود. از بخور نیز به صورت تشریفاتی استفاده می‌شد و تجارت بخور و صمغ مُرّ نقش مهمی در روابط بین‌المللی مصر داشت.

گفته می‌شود که رهبران بزرگ مصر مانند ملکه کلئوپاترا و ملکه حَتشِپسوت (Hatshepsut) از عطرها برای خوشبو کردن بدن، محوطه و حمام‌هایشان استفاده می‌کردند و حتی عطر را با خود به گور می‌بردند.

تاریخچه عطر در ایران باستان

ایرانیان باستان نیز کمتر از مصریان مسحور عطر نبودند. آن‌ها صدها سال بر تجارت عطر حکومت کردند و به عنوان مخترعان عطرهای بدون روغن شناخته می‌شوند. در دوره ساسانیان، تولید عطر و آب‌های طعم‌دار و معطر کاملا رایج بود.

عطر در جامعه اصیل و اشرافی ایرانی جایگاه والایی داشت. پادشاهان ایرانی غالبا «رایحه امضای» خود را داشتند که همراهان و بستگانشان اجازه استفاده از آن را نداشتند. در حقیقت، پادشاه تخت جمشید، داریوش، اغلب درحال گرفتن بطری‌های عطر یا بخورش به تصویر کشیده شده است. خشایارشاه نیز با گل‌های زنبق دره (گل برف) که اغلب در عطرها استفاده می‌شد، ترسیم شده است.

ثابت شده که تجهیزات عطرسازی و کارگاه‌های تولید عطر در ایران باستان فراوان بوده و آن‌ها عاشق آزمایش رایحه‌های مختلف و فرآیندهای تقطیر بودند.

روم باستان

رومیان و یونانیان باستان مراحل تهیه عطر خود را با دقت ثبت کردند، به همین دلیل است که امروزه چندین عطر یونانی-رومی در حال بازسازی هستند. یکی از این عطرها متعلق به قدیمی‌ترین کارخانه عطر جهان است که قدمت آن به حدود سال 1850 قبل از میلاد بر می‌گردد.

فرقه باستانی آفرودیت، الهه عشق، در معابد و مراسم پرستش خود از عطرها و رایحه‌ها استفاده می‌کردند. با این حال، از عطر تنها برای اهداف مذهبی استفاده نمی‌شد؛ بلکه بخش بزرگی از تبدیل رم از یک دهکده کوچک کشاورزی به یک مرکز جهانی بود.

تخمین زده می‌شد که رومیان سالانه حدود 2800 تن کُندر وارداتی و 550 تن صمغ مُرّ استفاده می‌کردند. این عطرها در حمام عمومی برای خوشبو کردن آب و در محصولات مراقبت از بدن مانند مرهم، روغن و عطرهای مخصوص پوست و مو استفاده می‌شد.

برخی از رومیان، مانند پلینیوس (معروف به پلینی بزرگ)، استفاده‌ی تجملاتی و اسراف‌گونه از عطرها را محکوم کردند. هنگامی‌که رم سقوط کرد، چنین تجملاتی ممنوع شد و عطر، دوباره برای صدها سال در اروپا رواج نداشت.

چین و هند باستان

در همان زمانی که اروپایی‌ها برای مدتی به عطرها پشت کرده بودند، فرهنگ‌های دیگر به طور مرتب از آن استفاده کرده و لذت می‌بردند. به عنوان مثال، عطر در مرکز مناسک مقدس تانتریک هند قرار داشت و در مراسم و معابد آنها استفاده می‌شد.

چینی‌های باستان عطر را در بسیاری از اقلام روزانه مانند جوهری که با آن می‌نوشتند و نیز کاغذها و نوشت‌افزاری که از آن استفاده می‌کردند، می‌ریختند. آنها همچنین از عطر در فضاهای خاصی مانند خانه‌ها و عبادتگاه‌ها استفاده می‌نمودند.

چینی‌ها از عطر برای ضد عفونی و پاکیزگی نیز استفاده می‌کردند؛ زیرا معتقد بودند که عطر می‌تواند اتاق را از بیماری‌ها رها سازد. به طور کلی، آنها تمرکز کمتری بر مالیدن عطر بر بدن خود داشتند و بیشتر برای خوشبو کردن جهان اطرافشان از آن استفاده می‌کردند.

در دوران سلسله‌های سوئی (Sui) و سونگ (Song)، نجیب‌زاده‌های چینی شروع به استفاده از عطرهای شخصی کردند و مواد اولیه را از طریق جاده ابریشم وارد می‌نمودند. در سلسله‌های یوآن (Yuan)، مینگ (Ming) و چینگ (Qing)، استفاده از عطر در بین مردم رواج یافته بود. عطرهای شرقی تمرکز زیادی روی گیاهان و ادویه‌جات داشتند که بسیاری از آن‌ها برای غذا و دارو نیز استفاده می‌شد.

تاریخچه عطر در اروپای قرون وسطی و رنسانس

در حدود قرن یازدهم پس از میلاد، در هنگام جنگ‌های صلیبی، صلیبیان شروع به آوردن مواد و تکنیک‌های تولید عطر به اروپا کردند. آن‌ها این مواد را که شامل تکنیک تقطیر گلبرگ‌های رز نیز بود، از شرق دور و خاورمیانه به دست آوردند.

در دوران طاعون خیارکی، پزشکان برای دفع بیماری، از ماسک‌های پرنده مانندی پر از گیاهان، ادویه‌جات و روغن استفاده می‌کردند. این باور که روغن‌های معطر و مواد خوشبو می‌توانند «بوی بد و زننده‌ی طاعون» را از بین ببرند، به رشد محبوبیت استفاده از عطر در اروپای قرون وسطایی کمک کرد.

از قرن چهاردهم پس از میلاد، ایتالیایی‌ها تقریبا فرآیند ساخت عطر را کامل کردند و عطرهای مایع جایگزین عطرهای جامد شدند. مارکوپولو و تیمش مقدار زیادی از گیاهان معطر بی‌نظیر را از سفرهای خود به ارمغان آوردند که ونیز را به مرکز تجاری عطر بزرگی تبدیل نمود.

کاترین مدیچی (Catherine de Medici)، ثروتمندی ایتالیایی که در سال 1519 با پادشاه فرانسه ازدواج کرد، کسی است که غالبا او را عامل آوردن عطر به سایر نقاط اروپا می‌دانند. عطرساز ایتالیایی‌اش، «رنه له فلورنتین» (Rene le Florentin)، برای او رایحه‌ی ویژه‌ی خودش (رایحه‌ی امضا) را با استفاده از شکوفه پرتقال و ترنج ساخت. اشراف دیگر مانند ملکه الیزابت مجارستان نیز به گسترش محبوبیت عطر در سراسر اروپا کمک کردند.

این زمانی است که عطر تبدیل به یکی از لوازم مد شد. مردان و زنان اروپایی روی بدن، لباس و کلاه‌گیس خود عطر می‌زدند. مردم شروع به ترکیب مواد پیچیده‌تر مانند عنبرسائل (شاهبو)، سیوِت و مشک، که از حیوانات گرفته شده بود، کردند. از آنجا که استحمام منظم هنوز کاری غیرمعمول بود، از این عطرها برای پوشاندن بوی بدن استفاده می‌شد. همچنین، استشمام بوی عطر رواج داشت چون به تشخیص طبقات عالی‌رتبه کمک می‌کرد.

این‌ها خلاصه‌ای از تاریخچه عطر بودند که بیان شد. در صورت تمایل می‌توانید «ساخت و کاربردهای اولیه عطر» را نیز مطالعه نمایید.