منابع ترکیبات عطر

عطرها از مواد طبیعی و مصنوعی ساخته می‌شوند. مواد طبیعی می توانند دارای منشاء گیاهی، حیوانی و معدنی باشند، در حالی‌که از مواد مصنوعی برای ایجاد بوهایی که نمی‌توان از منابع طبیعی استخراج کرد و یا به عنوان منابع جدید بوی اصلی استفاده می‌شود. هزاران هزار ماده در تولید عطر استفاده می‌شود که در اینجا به تعدادی از این منابع ترکیبات عطر اشاره می‌کنیم.

منابع ترکیبات عطر و مواد تشکیل دهنده آن

منابع گیاهی

یکی از بزرگترین منابع تأمین مواد معطر در صنعت عطر سازی، گیاهان هستند. یک گیاه می‌تواند دارای بیش از یک ماده‌ی معطر و در قسمت های مختلف باشد.

گل‌ها و شکوفه‌ها

رایج‌ترین منبع روغن‌های اساسی برای عطرها می‌باشند. به عنوان مثال، از گل‌هایی مانند گل رز، گل یاس، اُسمانتوس (osmanthus)، پلومریا (plumeria)، میموزا (mimos یا گل ابریشم)، گل مریم، گل نرگس، کاسی (cassie) که از گیاه آکاسیا فارنسیانا (Acacia farnesiana) استخراج می‌شود، اَمبرِت (ambrette) که گیاهی معطر در هند است و … استفاده می‌شود. از شبدر، هنگامی‌که جوانه‌های گل، باز نشده، استفاده می کنند، در حالی که گل وانیل را پس از گرده‌افشانی و تبدیل شدن به دانه مورد استفاده قرار می‌دهند.

رزین (صمغ)

این مواد از زمان‌های کهن برای ساخت عطرها مورد استفاده قرار می‌گرفته‌اند. صمغ‌هایی مانند لابدانوم (Labdanum)، صمغ کُندُر، مِرّ (myrrh)، بَلسان پرویی (Balsam of Peru) و صمغ بنزوئین (gum benzoin) در فرم‌های طبیعی خود استفاده می‌شوند، در حالی که از صمغ کاج و نراد (fir) در عطرهای مصنوعی به کار می‌روند.

پوسته گیاهان

برخی از روغن‌های اساسی از پوسته‌ی گیاهان استخراج می‌شوند. دارچین و کاسکاریلا (cascarilla) (یا گنه گنه عطری که درخت بومی جزایر باهاما و جامائیکا می‌باشد) از رایج‌ترین پوسته‌های مورد استفاده در عطرها هستند. از پوسته‌ی ریشه گیاه ساسافراس (Sassafras) نیز برای روغن آن و یا بخش سافرول (safrole) آن (که مایعی روغنی و بی‌رنگ است)، و در تهیه‌ی عطرهای مصنوعی به کار می‌روند، استفاده می‌شود.

میوه ها

جالب است بدانید که میوه ها به ندرت در عطرها استفاده می‌شوند، زیرا هنگام استخراج بوی آن‌ها قوی نبوده و اغلب ترکیب می‌شوند. اما میوه‌هایی وجود دارند که می‌توان از آن‌ها استفاده نمود؛ مانند: لیتسه‌آ کیوبِبا (litsea cubeba)، میوه اُرس یا سرو کوهی (juniper berry) و میوه‌هایی که پوست آن‌ها قابل استفاده می‌باشند مانند پرتقال و لیمو.

دانه و بذر

لوبیای تونکا (Tonka bean)، بذر هویج، گشنیز، زیره، کاکائو، جوز هندی، پوست جوز (mace)، هل و بادیان رومی یا انیسون (anise که بسیار شبیه رازیانه است) دانه هایی هستند که در عطرسازی کاربرد دارند.

گلسنگ‌ها

مانند خزه درخت بلوط (oakmoss) و خزه درختی (treemoss) نیز در عطرسازی به عنوان منبع عطر و رایحه استفاده می‌شود. آنها عطر و بوی پوست درخت، ساحل و شاخ و برگ دارند.

چوب درختان

چوب صندل، رُزوود (rosewood)، چوب آگار (agarwood که از آن برای ساخت عود نیز استفاده می‌شود)، درخت توس (birch یا غان)، سدر، اُرس یا سرو کوهی و کاج از رایج‌ترین منابع عطرهای خوشبو می‌باشند.

برگ و شاخه

حتی از برگ‌ها و شاخه‌های برخی گیاهان نیز استفاده می‌شود. برگ اسطوخودوس، نعنای هندی (patchouli)، مریم گلی، گل بنفشه، رزماری و برگ‌های مرکبات، به اصطلاح، باعث ایجاد بوی سبز در عطر می‌شوند.

منابع جانوری

آهوی ختن: از مشهورترین منابع عطر جانوری، مشک است. در قدیم این مشک، از نافه‌ی آهوی خُتن نر هیمالیایی به دست می‌آمد، اما امروزه به طور مصنوعی ساخته می‌شود تا بتوان هم به مقدار زیاد از آن تولید نمود و هم نیازی به کشتن این حیوانات نباشد.

نَهَنگ عَنبَر یا شاه‌نَهَنگ: عنبر سائل (Ambergris یا شاهبو)، که در سیستم گوارشی نهنگ عنبر تولید می‌شود و از طریق روده یا دهان به بیرون ترشح می‌کند. این ماده دارای رایحه‌ای شیرین و خاکی است که سال‌ها برای تولید عطر استفاده می‌شد، اما اکنون عمدتا مصنوعی است. بعلاوه، این تنها منبع حیوانی عطر است که برای دستیابی به آن، نیازی به کشتن حیوان نیست.

سیوت آفریقایی (گربه زَبّاد): مُشک سیوت (Civet Musk) از کیسه معطر این حیوان گوشت‌خوار به دست می‌آید. اما از زمانی‌که شروع به ساخت مشک مصنوعی شده، استفاده از آن رو به کاهش است.

سگ آبی: کاستوریوم (Castoreum) نیز چیزی مشابه مشک سیوت آفریقایی است اما از سگ آبی بالغ آمریکای شمالی و اروپایی به دست می‌آید. این حیوانات، از این مواد برای مشخص کردن قلمرو خود استفاده می‌کنند. در صنعت عطرسازی از آن‌ها برای نت‌های پایه و به عنوان «بوی چرم ماشین جدید» استفاده می‌شود.

شانه عسل: که توسط زنبور عسل ساخته می‌شود نیز برای تولید موم عسل خالص (beeswax absolute) بکار می‌برند. (ابسولوت توسط حلال‌ها به دست می‌آید.)

هایرِسیوم (Hyraceum): مدفوع سنگ شده‌ی خرگوش کوهی که در آفریقا و خاورمیانه زندگی می‌کند. رایحه آن ترکیبی است از مشک، کاستوریوم، سیوت، تنباکو و آگاروود.

منابع مصنوعی

البته این‌هایی که بیان شد، همه‌ی منابع ترکیبات عطر نیست. از مواد طبیعی بسیار بیشتر از این‌ها استفاده می‌شود. لیست مواد مصنوعی استفاده شده در عطرها حتی از این نیز طولانی‌تر است که ما در اینجا به برخی از آنها اشاره خواهیم کرد:

مشک زایلول (musk xylol)، مشک کتون (musk ketone)، بنزیل استات (benzyl acetate)، بنزیل بنزوات (benzyl benzoate)، متیل (methyl)، آنترانیلات (anthranilate)، اوژنول (eugenol بویی شبیه وانیلین دارد) ، وتیورول (vetiverol)، جوهر نعنا (menthol)، دی اتیل فتالات (diethyl phthalate به عنوان تثبیت کننده)، بنزن اتانول (benzeneethanol)، فیتیل استات (phytyl acetate)، تری اتانول آمین (triethanolamine)، سینام آلدهید (cinnamaldehyde)، ترایدکانال (tridecanal)، استال (acetal)، پروپیل بوتیرات (propyl butyrate)، نریل پروپیونات (neryl propionate)، هیدروکسی سیترونلول (hydroxycitronellol)، سدرن (cedern)، سانتانول (santanol)، میرسنیل استات (myrcenyl acetate)، متیل لینولیِیت (methyl linoleate)، گوائیل استات (guaiyl acetate)، استراگول (estragole) و غیره.